آشنایی با کلسترول و تری گلیسیرید

همین یکی رو کم داشتیم!!

انرژی که از طریق غذا وارد بدن شده فورا توسط بافت‌ها مورد مصرف قرار نمی‌گیرد، بلکه به تری گلیسرید تبدیل شده و به سلول‌های چربی منتقل می‌گردد تا ذخیره شود. هورمون‌های بدن، آزاد شدن تری گلیسریدها را از بافت چربی تنظیم می‌کنند. لذا بین وعده‌های غذایی انرژی مورد نیاز بدن تامین می‌شود.

هنگامی که تری گلیسریدها به پروتئین‌های حامل متصل می‌شوند، لیپوپروتئین‌ها به وجود می‌آیند و ممکن است اضافات چربی در عروق کرونر باقی بماند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند تری گلیسرید بالا به شدت خطر بیماری قلبی را افزایش می‌دهد حتی زمانی که هیچ ریسک فاکتور دیگری وجود نداشته باشد.

اکثر مردم در مورد تری گلیسرید اطلاع کافی ندارند و از سویی داروهای موثری نیز برای کاهش آن موجود نیست. محققان می‌گویند بیماران باید اطلاع بیشتری در این مورد پیدا کنند. علاوه بر بیماری قلبی، سطوح بالای تری گلیسرید بر خطر بیماری کلیوی و پانکراتیت نیز می‌افزاید.

اغلب چربی‌های موجود در غذاها و بدن، به شکل تری گلیسیرید هستند، بالا بودن مقدار این مواد عامل خطر جدی برای ایجاد بیماری قلبی محسوب می‌شود. تری گلیسیریدها نوعی از چربی‌ها هستند که بدن می‌تواند آنها را از قند و کربوهیدارتهای دیگر و یا با دریافت کالری بیش از حد، تولید کند. بنابراین در صورت پرخوری حتی اگر به شکل خوردن مقادیر بسیار زیاد کربوهیدارتها باشد مثل خوردن قند و یا نان بسیار زیاد، بدن می‌تواند آنها را به تری گلیسیرید تبدیل کند.

وظیفه کلسترول، تولید هورمون ها، ویتامین D اسیدهای صفراوی است و به هضم غذا کمک می‌کند. کلسترول به صورت واحدهای کوچکی به نام”لیپوپروتئین” که مرکب از چربی و پروتئین هستند، در رگ‌های خونی حمل می‌شوند که دو نوع مهم آن ‪ LDL و‪HDL است. LDL مخفف Low density lipoprotein یا لیپوپروتئن های با چگالی پایین و HDL مخفف High density lipoprotein یا لیپوپروتئن های با چگالی بالا هستند. مقدار بالای لیپوپروتئین دارای تراکم پایین یا ‪ LDL که به کلسترول بد معروف است، موجب تجمع کلسترول در سرخرگ‌ها شده و در نتیجه احتمال ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می‌دهد

باروزه گرفتن میزان کلسترول به خصوص تری گلیسیرید کاهش می‌یابد، مشروط به اینکه روزه دار بعد از افطار از غذاهای ساده استفاده کند. البته کسی که چربی خون بالایی دارد، اگر بعداز افطار همان غذاهای چرب معمول را بخورد، روزه در کاهش چربی خون او اثری ندارد. تغذیه و رژیم غذایی حداکثر ‪ ۲۰تا ‪۳۰ درصد کلسترول را کاهش می‌دهد اما تاثیر رژیم غذایی روی کاهش تری گلیسیرید بسیار بیشتر است. کلسترول، ماده‌ای مومی و چرب-مانند است که در تمام سلول‌های بدن یافت می‌شود. بدن انسان کلسترول خود را در کبد می‌سازد و برای ادامه حیات هم به آن نیاز دارد.

لیپوپروتئین دارای تراکم بالا یا،  HDLبه انتقال کلسترول به خصوص ‪ LDL به خارج از خون و کبد کمک می‌کند، کبد هم کلسترول را از بدن خارج می‌کند. ‪ HDLیا”کلسترول خوب” از تجمع کلسترول در سرخرگ‌ها پیشگیری می‌کند و حتی کلسترول اضافی را از دیواره سرخرگ‌ها بر می‌دارد و به همین دلیل بالا بودن مقدار آن احتمال ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.

– کلسترول بالای خون چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

بالا بودن میزان کلسترول در خون علامتی ایجاد نمی‌کند، به طوری که اکثر افراد از سطح کلسترول خیلی بالای خود آگاهی ندارند ولی بالا بودن آن می‌تواند جدی و خطرناک باشد، زیرا کلسترول می‌تواند در دیواره سرخرگ‌ها رسوب کند که این تجمع کلسترول، پلاک نامیده می‌شود. با گذشت زمان و باافزایش سن، پلاک باعث باریک شدن سرخرگ‌ها می‌شود به طوری که دیواره سرخرگ‌ها ، قابلیت ارتجاعی خود را از دست داده و سخت می‌شوند که به این شرایط “آترواسکلروز” و یا به تعبیری سختی رگها یا تصلب شرایین گویند و چنانچه این روند تحت کنترل قرار نگیرد، بیماری عروق کرونر قلب به وجود خواهد آمد.

بیماری عروق کرونر قلب یا حمله قلبی وقتی رخ می‌دهد که یک یا چند رگ خونی قلب (سرخرگ‌های کرونر) به طور نسبی یا کامل مسدود شوند. با کاهش یا قطع جریان خون، اکسیژن و مواد غذایی نمی‌توانند به قسمتهای دچار انسداد قلب برسند و درنتیجه ممکن است بخش‌هایی از عضله قلب دچار مرگ شوند که این امر به ضعیف تر شدن قلب منجر می‌شود به طوری که قلب قادر به پمپ کردن خون سرشار از مواد غذایی به بدن نخواهد بود.

در مواردی ممکن است دو سوم سرخرگ ها مسدود باشند و در شرایط عادی، فرد احساس ناراحتی نکند (یعنی چیزی بیش از ۶۰ درصد فضای رگ بسته شده است) اما به هنگام استرس یاانجام حرکات بدنی و ورزش، به دلیل کاهش خونرسانی، دچار درد یا فشار شود که آنژین نام دارد. تشکیل پلاک و مشکلات ناشی از آن ممکن است در سرخرگ بخش‌های دیگر بدن نیز اتفاق بیفتد.

– چه عواملی باعث افزایش کلسترول خون می‌شوند؟

عواملی که موجب افزایش کلسترول خون می‌شود دو دسته هستند: عوامل قابل کنترل و عوال غیرقابل کنترل.

۱/ عوامل قابل کنترل: سه عامل مهم برای کنترل میزان کلسترول عبارتند از: غذا، وزن بدن و فعالیت‌های بدنی (به تعبیری ورزش).

الف) غذا:

غذاهای حاوی چربی‌های اشباع شده که در دمای اتاق جامد هستند کلسترول سرم و  LDLرا بیش از همه افزایش می‌دهند که باید از مصرف آنها پرهیز کرد و به جای آنها از روغن‌هایی که در دمای اتاق مایع هستند استفاده کرد.

بسیاری از روغن‌های مایع به خصوص در دمای بالا به سرعت فاسد می‌شوند که به همین دلیل برای باثبات تر کردن این روغن ها،آنها را هیدروژنه و به نوع جامد تبدیل می‌کنند. اگر همه پیوندهای روغن نباتی، هیدروژنه نباشند به این محصول “نسبتا هیدروژنه” گفته می شود که در برخی موارد حاوی چربی‌هایی به نام”چربی‌ترانس” هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که اسیدهای چرب ترانس به اندازه اسیدهای چرب اشباع شده زیان آور بوده و با ایجاد بیماری‌های قلبی در ارتباط هستند.

مارگارین (کره های گیاهی)، بیسکویت‌های بی‌شکر (کراکرها) وکلوچه‌ها(نان شیرینی‌ها) همگی دارای کره نباتی “نسبتا هیدروژنه” هستند. انجمن قلب آمریکا، مارگارین ، گوشت گاو و بره و انواع کلوچه‌ها و بیسکویت‌ها که چهار نوع غذای بسیار متداول در آن کشور هستند را منبع اسیدهای چرب ترانس اعلام کرده است. اسیدهای چرب اشباع شده نیز در محصولات نباتی و به مقدار زیاد در محصولات حیوانی مانند گوشت قرمز، مرغ، شیر و کره یافت می‌شوند. پساین نکته بسیار مهم است که در رژیم غذایی خود از چربی هایی استفاده کنیم که اشباع نشده باشند. یکی از بهترین این روغن ها، روغن زیتون است که جایگزین مناسبی برای سایر روغن هاست.

ب)  وزن بدن:

افزایش وزن بدن نیز باافزایش‪  LDLو کاهش  HDLهمراه‌است. به بیانی دیگر، هرچه وزن بدن بیشتر شود (البته اضافه وزن منظور است)، کلسترول های بد خون بیشتر شده و کلسترول خوب خون کمتر میشوند.

ج)  فعالیت بدنی :

در مورد نقش فعالیت بدن و ورزش در سلامت و تندرستی بدن هیچ شک و تردیدی نیست. فعالیت بدنی و ورزش منظم نیز از عوامل قابل کنترل کلسترول است که موجب کاهش وزن و کاهش LDL شده و HDLیا کلسترول خوب را بالا می‌برد.

۲/ عوامل غیر قابل کنترل:

عوامل غیر قابل کنترل در افزایش کلسترول را دو دسته است یکی از این عوامل وراثت است و میزان کلسترول بالا در برخی افراد زمینه ارثی دارد و دیگری سن و جنس است. ‪ LDLدر زنان جوان پایین تر از مردان جوان است ولی با افزایش سن میزان ‪LDL در هر دو جنس بالا می‌رود و بعد از ‪ ۵۵سالگی، زنان سطح کلسترول بالاتری نسبت به مردان پیدا می‌کنند. در نتیجه در خانم های مسن، کنترل وزن و رژیم و فعالیت بدنی مهمتر است (در مورد کنترل کلسترول).

بهتر است اندازه‌گیری میزان چربی خون از ‪ ۲۰سالگی آغاز شود و هر فرد بالای ‪ ۲۰سال، حداقل هر پنج سال یک بار یا در صورت نیاز و تجویز پزشک، در فواصل کمتر مقدار کلسترول خود را اندازه‌گیری کند.

تری گلیسیریدها:

اغلب چربی‌های موجود در غذاها و بدن، به شکل تری گلیسیرید هستند، بالا بودن مقدار این مواد عامل خطر جدی برای ایجاد بیماری قلبی محسوب می‌شود. تری گلیسیریدها نوعی از چربی‌ها هستند که بدن می‌تواند آنها را از قند و کربوهیدارتهای دیگر و یا با دریافت کالری بیش از حد، تولید کند. بنابراین در صورت پرخوری حتی اگر به شکل خوردن مقادیر بسیار زیاد کربوهیدارتها باشد مثل خوردن قند و یا نان بسیار زیاد، بدن می‌تواند آنها را به تری گلیسیرید تبدیل کند. بالا بودن تری گلیسیرید در زنان به خصوص زنان میانسال بیشتر از مردان پیش بینی‌کننده احتمال بروز بیماری قلبی است.

مقدار تری گلیسیرید در صورت مصرف زیاد الکل، استرس، برخی بیماری‌ها، مصرف برخی داروها و هورمونها و در بعضی ساعات روز نیز افزایش می‌یابد.

– روزه داری چه مقدار در کاهش کلسترول و تری گلیسیرید تاثیر دارد؟

کسانی که چربی خون بالایی دارند با روزه گرفتن میزان چربی خونشان کاهش می‌یابد.

از آنجا که بدن در این ماه مواد غذایی کمتری دریافت می‌کند طبیعتا منابع چربی خون فرد روزه‌دار کاهش می‌یابد.  البته کاهش چربی خون به غذای مصرفی روزه دار پس از افطار بستگی دارد.

– نقش تغذیه در کاهش کلسترول و تری گلیسیرید

در صورت رعایت توصیه‌های لازم، به مدت سه تا چهار هفته، کلسترول بد خون (LDL) به میزان ‪ ۲۰تا ‪۵۰ درصد کاهش می‌یابد. اولین توصیه برای کاهش میزان کلسترول خون ، مصرف غذاهای پرفیبر به خصوص “فیبرمحلول”، به میزان روزانه ‪ ۱۰تا ‪ ۲۵گرم است. لوبیا، نخود، میوها، سبزی‌های دارای ریشه، جو، سی، ذرت، سبوس برنج سیب، توت فرنگی ، کدو، هویج، کاهو و خیار، منابع خوب فیبر هستند. “فیبر محلول” موجود در غذاها، شبیه به اسفنجی است که ذرات چربی و کلسترول را در روده به سوی خودش جذب کرده و به دام می‌اندازد و با مدفوع از بدن دفع می‌کند و مانع از جذب آن به بدن می‌شود.

– خوردن میوه در میان وعده‌های غذایی.

خوردن میوه و سبزی در میان سه وعده غذای روزانه، ضمن اینکه موجب کاهش کلسترول می‌شود، به طور طبیعی موجب کم شدن اشتها و کم خوردن غذا در وعده‌های اصلی می‌شود.

– مصرف لبینات بدون چربی و یا کم چرب.

به خصوص افرادی که به طور خانوادگی مشکل کلسترول دارند بهتر است که لبنیات بدون چربی مصرف کنند. تمامی منابع حیوانی مثل لبینات ، گوشت و تخم مرغ منبع اصلی کلسترول هستند، لذا حتی- المقدر باید در مصرف این نوع مواد مراقب باشیم. افرادی که کلسترول بالایی دارند حتما پوست مرغ و چربی روی گوشت را بردارند و مصرف گوشت قرمز را کم کنند، به خصوص از خوردن کله پاچه دل و جگر و مغز که حاوی کلسترول بالایی است خوداری کنند.

با توجه به اینکه منبع تری گلیسیرید در بدن نیز مواد قندی و کربوهیدارت‌ها است برای کاهش آن توصیه می شود افرادی که تری گلیسیرید بالایی دارند ضمن کاهش اضافه وزن، قند و شکر و شربت که قندشان به شکل ساده است کمتر دریافت کنند، ضمن اینکه از مصرف زیاد برنج نیز خودداری کنند. کسانی که تری گلیسیریدشان بالاست ممکن است که قند خونشان نیز بالا باشد، ضمن اینکه بیماری‌های کلیوی هم ممکن است باعث افزایش تری گلیسیرید بشود. همچنین چاقی دور کمر نیز ممکن است نشانه تری گلیسیرید بالا باشد، اما چاقی عمومی احتمال بالا بودن کلسترول بالا را به همراه دارد.

– فعالیت بدنی و کاهش کلسترول و تریگلیسیرید

علاوه براین باید فعالیت بدنی معتدل در برنامه روزانه افراد گنجانده شود به طوری که اگر هیجگونه امکان ورزشی ندارند، روزانه حداقل ‪۳۰ دقیقه پیاده روی در برنامه ورزشی آنها باشد.

محدود کردن مقدار مصرف چربی اشباع شده و به جای مصرف کره حیوانی در غذاها از کره گیاهی یا روغن زیتون و روغن دانه انگور از دیگر توصیه‌های مهم برای کاهش کلسترول یا چربی خون است.پرهیز از مصرف غذاهای حاوی چرب ترانس و روغن جامد و به جای آن استفاده از غذاهای آب پز و یا کبابی نیز توصیه می‌شود.

– کاهش وزن یعنی کاهش کلسترول بد

مطالعات نشان می دهد کاهش وزن حتی به مقدار۱۰ درصد ، کلسترول خوب خون (‪HDL) را افزایش و کلسترول بد را کاهش می‌دهد.

مصرف پروتئین سویا به طوری که مصرف روزانه ‪ ۲۵گرم پروتین سویا به پایین آمدن مقدار کلسترول خون کمک می‌کند.

کاهش مصرف قند را نیز توصیه می شود زیرا که کمک به کاهش وزن، کاهش تری گلیسیرید و کلسترول بد خون ‪LDL می‌کند.

استفاده از میوه‌های مغزدار مثل بادام و پسته ، حبوبات ، سبزیجات و میوه‌ها به طور کلی به خصوص میوه‌هایی که رنگ سبز تیره و رنگ زرد دارند، زیرا در این محصولات بتاکاروتن و ویتامین‌ای وجود دارد و کاهش کلسترول را به دنبال دارد.از فلفل ، کلم براکلی، اسفناج، کدو، سیب زمینی، گوجه فرنگی، سس و رب گوجه فرنگی، تربچه و کدو مسمایی که سرشار از سالیسیلات هاهستند غافل نمانید زیرا از بیماری عروقی جلوگیری می‌کنند. استفاده از اسیدهای چرب امگا-‪ ۳که در ماهی سویا، روغن کانولا (کلم- قمری) روغن دانه برزک یا روغن ماهی و همچنین حبوبات و سبزیجات دارای برگ سبز، یافت می‌شود نیز از دیگر توصیه‌ها برای کاهش کلسترول است.

فراموش نکنید که کلسترول و تری گلیسیرید هر دو تهدید کننده سلامت بوده و منجر به مسدود شدن عروق خونی می‌شوند.