افزایش چربی خون همراه با بیماریهایی مانند کم کاری تیرویید، بعضی از بیماریهای کبدی و کلیوی ، بیماریهای قند( دیابت) ، نارسایی مزمن کلیه، چاقی، بعضی از عفونتها ، اعتیاد به الکل ، ایدز و … دیده می شود.
همچنین افزایش چربی خون ممکن است علامت بیماری دیگری نبوده و بیمار به صورت اولیه دچار آن شود. برای تشخیص بالا بودن چربی خون، اندازه گیری دو نوع چربی خونی یعنی کلسترول و تری گلیسیرید انجام می شود. در این میان معمولا افزایش کلسترول به عنوان عامل بیماری زای جدیدتری مطرح می شود.
کلسترول انواع مختلفی دارد. افزایش کلسترول با تراکم پایین ( LDL ) منجر به عوارض عروقی به صورت تصلب شرایین ( اترواسکروز) در عروق مختلف می شود که می تواند باعث سکته های قلبی و مغزی شود. از طرف دیگر افزایش کلسترول با تراکم بالا ( HDL ) بر خلاف افزایش LDL عمل کرده و منجر به جلوگیری از عوارض ذکر شده می گردد.
با توجه به وجود انواع مختلف هیپرلیپیدمی، بیماران حتما باید به توصیه های دارویی و تغذیه ای پزشک معالج خود توجه دقیق داشته باشند، چون هر کدام از این انواع، درمان دارویی و رژیم غذایی خاص خود را نیاز دارد.
انواع اصلی چربی های موجود درخون :
چربی های اصلی موجود در پلاسما عبارت است از کلسترول و تری گلیسرید که به صورت متصل به پروتئین در پلاسما ( تحت عنوان لیپوپروتئین ها ) در گردش می باشند.
لیپوپروتئین های اصلی عبارت است از :
شیلومیکرون ، VLDL, LDL. HDL . بیشترین نوع چربی که در خون جابجا می شود تری گلیسرید می باشد که در شبانه روز در حدود ۷۰ تا ۱۵۰ گرم از آن وارد پلاسما شده و خارج می شود. در صورتی که این میزان برای کلسترول ۱ تا ۲ گرم می باشد.
شیلومیکرون بزرگترین لیپوپروتئین می باشد که تری گلیسرید را از روده از طریق مجرای توراسیک به درون سیستم وریدی حمل می کند. در مویرگهای بافت چربی و بافت عضلانی در حدود ۹۰ درصد این تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون برداشته می شود.
از هیدرولیز شیلومیکرون اسید چرب و گلیسرول حاصل می شود که بدورن سلولهای چربی و عضلاتت وارد شده و به مصرف انرژِی رسیده و یا ذخیره می شود . مابقی توسط کبد برداشته می شود. VLDL تری گلیسرید تولید شده در داخل بدن را حمل می کند از کبد به مناطق محیطی مانند عضلات .
VLDL بعد از مدتی به IDL تبدیل می شود و بعد از ۲ تا ۶ ساعت به LDL تبدیل می شود که نیمه عمر آن در خون در حدود ۲ تا ۳ روز خواهد بود. بنابراین عمده ترین منبع LDL ، . VLDL می باشد . در حدود ۷۰ درصد LDL توسط کبد برداشته می شود. قسمت مقدار کمی از آن که البته بسیار مهم هم می باشد توسط ماکروفاز ها برداشته می شود که به دیواره شریانها مهاجرت می کنند و سبب تشکیل پلاکهای اترواسکلروز ی می شوند.
افزایش کلسترول خون می تواند بدلیل افزایش تولید و یا نقص در پاکسازی VLDL و یا افزایش تبدیل VLDL به LDL باشد. افزایش تولید VLDL توسط کبد میتواند ناشی چاقی ، دیابت ، مصرف الکل ، سندروم نفروتیک و یا ناشی از عوامل ژنتیکی باشد .
هر وضعیتی که سبب افزایش میزان LDL و کلسترول خون می شود اغلب سبب افزایش سطح تری گلیسرید خون هم می شود. نقص در برداشت LDL می تواند ژنتیکی باشد. گاهی مسائل تغذیه ای هم در این افزایش چربی نقش دارند.
افزایش ۲۵ تا ۴۰ میلی گرم کلسترول از حد نرمال آن می تواند ریسک ابتلا به بیماریهای عروقی قلب را بالا ببرد.
چربی بالای خون به چند گروه می تواند تقسیم بندی شود .
نوع اول:
در نوع اول آن برداشت تری گلیسرید موجود در شیلومیکرون و VLDL دچار نقص می باشد. در افراد جوان می تواند خود را تشان دهد . در این حالت احتمال پانکراتیت و درد شکمی وجود دارد . وجود گزانتوما در این افراد شایع است. نیز بزرگ شدن کبد و طحال می تواند وجود داشته باشد. مصرف غذای چرب سبب افزایش بروز علایم خواهد شد .
هدف از درمان در این افراد کاهش میزان شیلومیکرون در خون می باشد . همه نوع چربی باید در رژیم غذایی محدود شود.
نوع دوم:
در نوع دوم میزان LDL خون بدلایل مختلفی افزایش می یابد. در این افراد LDL و کلسترول خون بالا می باشد . در این افراد باید با استفاده از رژِیم غذایی و مصرف دارو میزان کلسترول را تحت کنترل درآورد .
نوع سوم:
در نوع سوم میزان VLDL و کلسترول خون بالا است . ( بنابراین میزان تری گلیسرید خون بالا می باشد ) . در این افراد هم باید با استفاده از رژیم غذایی و دارو چربی خون در حد نرمال حفظ شود.
نوع چهارم:
در نوع چهارم میزان تری گلیسرید بالاست . میزان کلسترول نرمال و یا کمی بالاست. این نوع چربی خون معمولا می تواند با اختلال در متبولیسم قند ( مقاومت به انسولین ) و چاقی همراه باشد. رژیم محدودیت مصرف چربی و افزایش مصرف کربوهیدراتها می تواند سبب افزایش سطح چربی باشد. کاهش وزن ، عدم مصرف الکل ونیز رعایت در صرف کربوهیدراتها لازم است.
نوع پنجم:
در نوع پنجم میزان تری گلیسرید بالا ست و علاوه بر آن میزان شیلومیکرون هم بالاست. علایم با مصرف الکل و چربی تشدید می شود . افزایش اسید اوریک ، عدم تحمل گلوکز و چاقی می تواند وجود داشته باشد. خطر اصلی در این افراد پانکراتیت می باشد. رعایت رژیم غذایی ، کاهش وزن و دارو برای کنترل چربی لازم است .
گاهی هم افزایش چربی خون ثانویه به وجود بیماریهای دیگر می باشد. مانند مصرف الکل ، دیابت کنترل نشده ، مشکلات کبدی و مصرف داروها ( مانند استروژنها ، قرص های پیشگیری از بارداری ، رتینوئیدها ، تیازیدها و کورتون) .
چگونه چربی خون خود را کاهش دهیم؟
چربی های مواد به دو گروه اشباع شده و اشباع نشده تقسیم می گردند.
چربی های اشباع شده :
( مانند گوشت قرمز سوسیس، کالباس، همبرگر، قلوه، مغز زبان، کره، پنیر، بستنی، شکلات، نارگیل ، کلوچه، پیراشکی و شیر پرچرب) مستقیما چربی خون را افزایش می دهند؛
چربی های اشباع نشده:
( مانند روغن زیتون، روغن آفتابگردان، روغن سویا، روغن ذرت و گوشت ماهی، اردک و غاز) اثرشان مانند چربی های اشباع شده نیست و مستقیما چربی خون را افزایش نمی دهند؛ به علاوه چربی های اشباع نشده موجود در ماهی نه تنها خطر انسداد عروق را کاهش می دهد، بلکه به رقیق شدن خون کمک می کنند.
جهت کنترل چربی خون خود موارد زیر را رعایت کنید:الف- مصرف مواد غذائی حاوی چربی های اشباع شده را تا حد ممکن کاهش دهید.
ب – حداقل دوبار در هفته از ماهی ( به صورت کبابی یا پخته ) استفاده نمایید.
ج – حتی الامکان کره نباتی یا مارگارین را جایگزین کره معمولی کنید.د – در هفته بیشتر از سه یا چهار عدد تخم مرغ استفاده نکنید.ه – مرتب ورزش کنید.
و- حداقل چهار تا پنج نوع میوه یا سبزی تازه در وعده غذایی روزانه خود بگنجانید. ز- سیگار نکشید.
ح – استرسهای محیطی را تا حد ممکن کاهش دهید.
راهکارهای اصلی جهت کاهش چربی خون :
رعایت نکات زیر به همه بیماران دچار افزایش چربی خون توصیه می شود. بهتر است بدانیم افراد سالم نیز با رعایت این نکات از احتمال هیپرلیپیدمی تا حد زیادی مصون خواهند بود و همه افراد خانواده می توانند از رژیم غذایی ضد افزایش چربی خون سود ببرند:
۱- انجام ورزش به صورت منظم، حداقل هفته ای سه روز، در کنترل وزن و متعادل نگه داشتن چربی ها خون اثر واضحی دارد. بهترین ورزش پیاده روی ، دوچرخه سواری و شنا است.
۲- وزن ایده آل حفظ شود و در صورت وجود چاقی، کاهش وزن اکیدا توصیه می شود.
۳- از مصرف الکل و سیگار به شدی پرهیز شود.
۴- توصیه می شود از رژیم غذایی حاوی کم ترین میزان چربی استفاده شود. به خصوص باید از مواد غذایی حاوی کلسترول و چربی های اشباع شده پرهیز نمود. از شیر و فرآورده های لبنی کم چرب و یا بدون چرب استفاده شود . از مصرف کره و خامه خودداری شود. هر گونه چربی گوشت قرمز و همچنین پوست مرغ قبل از پخت جدا شده و دور ریخته شود. از تخم مرغ به صورت محدود استفاده شود. حتی الامکان از سرخ کردن مواد غذایی خودداری شده و مواد غذایی به صورت آب پز و کبابی ، تنوری ( فر) تهیه شود.
مصرف گوشت ماهی با توجه به وجود چربی های مفید در آن توصیه می شود. البته باید توجه داشت که ماهی نیز بهتر است سرخ نشود.
سبزیجات و میوه هایی که حاوی چربی ناچیزی هستند می توانند به صورت آزادانه مورد مصرف قرار گیرند.
مصرف مغزها ( گردو، آجیل) و روغن زیتون می تواند موجب اثر مفیدی در کاهش LDL ( چربی با تراکم پایین ) شود. البته باید توجه داشته باشید که مصرف زیاد و بی رویه این مواد می تواند باعث چاقی شود.
مصرف روغن ماهی نباتی جامد باعث افزایش LDL و کاهش HDL شده و بهتر است تا حد امکان از مصرف آن خودداری شود. بر خلاف آن کره های گیاهی ( مارگارین) حاوی استانول ( Stanol ) باعث کاهش LDL می شود .
برنامه غذایی که جهت تغذیه افراد جامعه در امریکا توصیه شده به صورت زیر است:
کلیه افراد بالای ۲ سال باید ۳۰% از کالری مورد نیاز روزانه خود را از چربی تامین نمایند و کمتر از ۱۰% کالاری روزانه از چربی های اشباع به دست آید. همچنین میزان مصرف روزانه روزانه کلسترول باید کمتر از ۳۰۰ میلی گرم باشد.
در زمانی که پرهیز غذایی برای درمان افزایش چربی خون مورد نظر است باید ضمن تامین ۳۰% کالری روزانه از چربی ، کمتر از ۷۵ کالری از چربی های اشباع به دست آمده و روزانه کمتر از ۲۰۰ میلی گرم کلسترول مصرف شود.
جهت برنامه ریزی رژیم غذایی می توانید به جداول کالری و محتوای چربی انواع مختلف غذاها در فصل اول مراجعه نمایید
مواد غذایی و داروهای گیاهی که باعث کاهش چربی خون می گردد:
مشاهدات اپیدمیولوژی گواه آن است که رعایت رژیم غذایی، استفاده از درمان‌های جایگزین، مصرف گیاهان دارویی و میوه‌جات علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان نتایج رضایت‌بخشی در عوارض افزایشی چربی خون بالا در بسیاری از جوامع داشته است. باید توجه داشت که تمایل به مصرف گیاهان دارویی کاهش‌دهنده چربی خون در اکثر جوامع حتی در کشورهای پیشرفته نیز به طور گسترده‌ای عمومیت یافته است.مصرف این گیاهان به خصوص زمانی که درمان‌های رایج قادر به کنترل بیماری نباشند چشمگیر می‌باشد.
اگرچه مصرف خودسرانه گیاهان دارویی توسط بیماران مبتلا به چربی خون بالا شاید موجب بهبود بیماری شود، ولی احتمال تداخل دارویی با داروهای رایج وجود دارد و به دلیل آنکه مصرف آن نامنظم و با دوز نامشخص و متغیر است، ممکن است موجب اختلال در کنترل بیماری شود. لذا در صورت تمایل به استفاده حتماً باید پزشک معالج را در جریان قرار داد. در این بازنگری نقش گیاهان دارویی رایج در پیشگیری و کاهش چربی خون بالا و احتمال سمیت و تداخلات دارویی آنها بررسی می شود.
بادام زمینی
رژیم غذایی دارای بادام زمینی احتمالا می تواند تاثیرات زیر را بر چربی خون شما داشته باشد:
۱- کاهش کل کلسترول وLDL کلسترول ( کلسترول بد)
۲- حفظ و نگهداریHDL کلسترول ( کلسترول خوب)
۳- کاهش تری گلیسیرید
همچنین دارای مقدار زیادی چربی غیر اشباع است.
بادام زمینی و کره آن، منبع خوب و با صرفه ای از پروتئین هستند و بیشتر ویتامین ها و املاحی را که به سختی بدست می آیند، تامین می کنند که این ویتامین ها و املاح شامل اسید فولیک، ویتامینE ، مس، سلنیوم، منیزیم، روی و همچنین رنگدانه های گیاهی و فیبر خوراکی می باشند.
عصاره برگ گیاه “مرزه ” :
عصاره برگ گیاه “مرزه ” احتمالا چربی خون را کاهش می‌دهد
نتایج حاصل از یک طرح تحقیقاتی در لرستان نشان می‌دهد که استفاده از عصاره برگ گیاه “مرزه” باعث کاهش چربی خون می‌شود.
یک طرح تحقیقاتی که در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی لرستان بمدت یکسال انجام شد. نشان داده است که گیاه “مرزه ” با نام علمی “ساتورجاخوزستانیکا” اگر درست مصرف شود مصرف این نوع گیاه مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان کاهش داده و اثرات بسیار مطلوبی در این زمینه دارد .
لازم است پژوهشگران گیاه را پس از تبدیل به پودر ، به شکل کپسول خوراکی درآورده تا برای کنترل چربی خون افراد بیمار ازآن استفاده نمایند.
همچنین چند سال پیش یک گروه پزشکی نیز یک نوع گیاه‌مرزه در شمال استان خوزستان کشف کرده که خاصیتهای مفید دارویی دارد.
پیش از این نیز یک گروه علمی در لرستان کشف کردند که عصاره برگ زیتون برای کاهش کلسترول خون بسیار مفید می‌باشد.
همچنین مواد خوراکی زیر نیز می تواند در کاهش چربی خون شما موثر باشد :
خوراکی ها می توانند کلسترول مضر خون (LDL) را کاهش و کلسترول مفید خون(HDL) را افزایش دهند و نیز مانع اکسیداسیون LDL و در نتیجه کاهش صدمه به عروق شوند.این ها دقیقاً همان مواردی است که داروهای شیمیایی کاهنده ی چربی خون انجام می دهند.
خوراکی های مختلف مکانیسم اثرهای متفاوتی دارند. به طور مثال “جو” با کاستن ذخایر اسیدهای صفراوی در روده ها سبب کاهش چربی خون می شود، یا آنتی اکسیدان ها با به دام انداختن LDL های اکسید شده به تنظیم چربی خون کمک می کنند.
نمونه خوراکی های کاهنده کلسترول بد خون:
سیب، جو، هویج، سیر، گریپ فروت، سبوس، لوبیای سویا، گردو و بادام می باشد.
خوراکی های دیورتیک (ادرارآور)
گیاهان مثل داروهای شیمیایی که با افزایش دفع آب و نمک اثر دیورتیک(مدر) دارند عمل نمی کنند، بلکه با تحریک فیلتر سلولی موجود در کلیه فقط سبب دفع آب می شوند و به این ترتیب قدرت داروهای شیمیایی را ندارند. نمونه ی بارز آنها جعفری است که اگر دو قاشق مرباخوری پُر جعفری خشک شده را در یک فنجان آب جوش بریزید و بنوشید، اثر آن را خواهید دید.
تئوفیلین موجود در چای نیز از کافئین بهتر اثر می گذارد، اگرچه در اثر عادت بدن اثرشان از بین خواهد رفت.
خوراکی های مدر شامل :
کرفس، قهوه، سیر، زیره سبز، گشنیز، شیرین بیان، لیمو، پیاز، کاسنی، بادمجان، جوز هندی، جعفری، نعناع و چای می باشد.
مصرف عسل و میوه‌های مغزداری چون پسته، فندق و گردو باعث کاهش کلسترول خون می‌شود.
افرادی که می‌خواهند کلسترول خون خود را کاهش دهند باید عسل، بادام، پسته، فندوق و گردو را هم به میوه‌ها و سبزی‌های رژیمی خود اضافه کنند.
نتایج تحقیقات نشان داد که عسل حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است و مانند اسفناج، سیب، پرتقال و توت فرنگی میتواند با رادیکالهای آزاد تولید شده در بدن که به سلول‌ها آسیب می‌رساند مبارزه کند.
در این بررسی ۲۵ مرد ۱۸ تا ۶۸ ساله به مدت پنج هفته آزمایش شدند و در این مدت هر یک از آنها روزانه ۴ قاشق غذاخوری عسل که در یک لیوان آب حل شده بود، خوردند و پس از پایان پنج هفته مشخص شد که سطح آنتی اکسیدانها در خون این افراد نسبت به پیش بالاتر رفته و میزان کلسترول آنها کمتر آمده است.
در مطالعه دیگری هم نشان داده شد که مصرف میوه‌های مغزدار مثل بادام با این که خودشان حاوی چربی هستند ولی چون چربی آنها از نوع چربی غیر اشباع است، باعث کاهش میزان کلسترول بد یا LDL شده، در نتیجه خطر بیماریهای قلبی را کاهش می‌دهند
دیدگاهتان را بنویسید