تا به حال كسي را ديده‌ايد كه به آدامس اعتياد داشته باشد؟خيلي‌ها به آدامس، پاستيل يا انواع جويدني‌ها عادت دارند ولي اخيراً ماده‌اي به عنوان خوشبوكننده دهان به بازار آمده است كه خواص اعتيادآور دارد. سر و كله پان پراگ از يكي دو سال قبل پيدا شد و در اين مدت توانست بيماري‌هاي بسياري را روانه دندان‌ها، دهان و تمام جسم كساني كند كه با مصرف آن به خود مي‌قبولاندند كه احساس شادي و سرخوشي مي‌كنند. پان مخدري براي نوجوانان است.
پان به مواد گوناگوني گفته مي‌شود كه از ساليان بسيار دور در آسياي‌جنوبي و جنوب‌شرقي از پاكستان تا برمه توليد و مصرف مي‌شده است. به‌طور كلي پان مخلوطي از تركيبات گياهي فرآوري شده است كه در برگ‌هاي گياه بتل Betel به شكل بسته‌هاي مثلث مانند پيچيده مي‌شود.
در دوران قديم پان يك محصول اشرافي و مخصوص طبقه ثروتمند بود كه توليد و مصرف آن تشريفات خاصي داشت. ملكه نور جهان از تركيب پان و چند ماده ديگر به عنوان خمير آرايشي قرمزرنگ استفاده مي‌كرد و تقليد از وي باعث گسترش مصرف پان در ميان برخي از مردم شد. مي‌دانيم كه تنباكو پس از آغاز دوران استعمار وارد هندوستان شده است. از اين رو آنچه در قرن‌هاي گذشته به عنوان پان ناميده مي‌شد مسلماً فاقد توتون بوده است.
امروزه در هندوستان 3 نوع اصلي از پان يافت مي‌شوند. نوع تنباكويي كه به نامهاي پان سوپاري، پان ماسالا و ساواپان شهرت دارد و از تركيب توتون با دانه و ميوه بتل به دست مي‌آيد. نوع ميوه‌اي به نام متاپان كه ظاهراً فاقد توتون و دانه بتل است و طعم شيرين دارد و نوع معطر كه با اسانس نعناع و نام اولارنوپان شناخته مي‌شود.
دو نوع آخر بيشتر شباهت اسمي با پان دارند و معمولاً هرگاه از پان نام برده مي‌شود مقصود كالايي است كه تنباكو و بتل را با هم داشته باشد. در بنگلادش پان جزئي از فرهنگ و اقتصاد به حساب مي‌آيد؛ كمابيش مشابه همان نقشي كه كوكا در اكوادور بازي مي‌كند. كشاورزان گياه بتل بيشتر از قبيله خاسيا هستند و در اين كار مهارت زيادي دارند. محصولات بتل كه اغلب در مزارع مرتفع كاشته مي‌شود به خاورميانه، اروپا و حتي آمريكاي‌شمالي نيز صادر مي‌شود.
شهريور ماه سال گذشته «پان پراگ» در اعلاميه ستاد مبارزه با مواد مخدر خود را نشان داد و رسانه‌ها متوجه رواج اين ماده در شرق كشور شدند. از همان زمان هم مشخص نبود كه پان پراگ همان پان هندوستاني است يا از انواع مدرن شده ناس به دست آمده است.در گذشته ناس كم و بيش در نواحي شرقي هم‌مرز با افغانستان رايج بود.
البته هر بلايي كه سيگار بر سر ريه مي‌آورد، ناس بر سر دندان‌ها و لثه مي‌آورد طوري كه معتاد به ناس از روي دندان‌هايش و همين‌طور از روي تف كردن‌هاي پياپي شناخته مي‌شود. هنوز هم ناس در ميان برخي از كارگران ساختماني و خدماتي به خصوص كساني كه از آن سوي مرزهاي شرقي آمده‌اند رواج دارد و كيسه‌هاي پلاستيكي كوچك كه با خمير سبزرنگ چرك پر شده‌اند را مي‌توان در دست اين افراد ديد. طبيعي است كه ماده‌اي با اين مشخصات نمي‌تواند در ميان نسل جديد گسترش پيدا كند و براي استقبال آنها حتماً بايد از بسته‌بندي مناسب و تبليغات كه كافي استفاده كرد.
پان پراگ paan parag هم در واقع نه يك نام عاميانه بلكه يك عنوان و برند تجاري است كه به شركت kothari هندوستان تعلق دارد. روي تمام محصولات اين شركت اعم از آدامس، پاستيل، پودر، آب‌نبات و… عبارت فاقد تنباكو به چشم مي‌‌خورد. بسته‌بندي‌ها از قوطي‌هاي بزرگ تا پاكت‌هاي بسيار كوچك هستند و اسامي و طعم‌هاي متفاوتي دارند. نمونه‌هايي از محصولات اين شركت در ايران مشاهده شده‌اند ولي آنچه با نام پان پراگ در شرق ايران رايج است نه محصولات اين شركت است و نه ناس سنتي.
شهريورماه سال قبل جانشين دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر در نشستي خبري گفت كه پان پراگ يك ماده مخدر صناعي است و عوامل سودجو آن را به عنوان خوشبوكننده دهان و با نامهاي راجا، گوتكا، چاليا، نبسوار، پان عربي، پان هندي، پان پاكستاني، ويتامين، ملوان زبل، پان اسفناج و ناس خارجي به جوانان و نوجوانان مي‌فروشند. محمدرضا جهاني محل توليد اين مواد را پاكستان و تركيبات آن را تنباكو، آهك، خاكستر، ادويه، ساخارين و اسانس اعلام كرد. او ايجاد دلبستگي و اعتياد را مهم‌ترين عارضه مصرف اين ماده مخدر دانست و تأكيد كرد كه از 11 نوع پان موجود در استان سيستان و بلوچستان 6 نوع آن حامل مواد مخدر افيوني بوده است.
فرمول‌هاي ديگري نيز براي توليد اين ماده از تركيب گياهان آركا و وين با برگ گياه بتل وجود دارد. به نظر مي‌آيد هم در طول تاريخ و هم در دوران كنوني توليدكنندگان دائماً به فكر ساختن تركيبات جديد و متنوعي از پان بوده‌اند طوري كه تعريف شكل يگانه‌اي از پان ناممكن شده است ولي شباهت همه اين تركيبات در پي داشتن ابتلا به سرطان دهان و بيماري‌هاي مشابه است. تحقيقات آژانس بين‌المللي تحقيقات سرطان (IARC) نيز اين عوارض را تأييد كرده است.
گفته مي‌شود پان به عنوان چهارمين ماده پر مصرف در جهان در كنار تنباكو، الكل و كافئين قرار دارد و حداقل 10درصد از جمعيت آسياي جنوب‌شرقي و شبه قاره هند از پان استفاده مي‌كنند. اگرچه اين آمار چندان دقيق نيست ولي آثار تف كردن‌هاي متعدد كه با مصرف پان اتفاق مي‌افتد روي پياده‌روهاي پاكستان، هند، بنگلادش، برمه و… نشان مي‌دهد كه معتادان به پان نبايد از اين تعداد كمتر باشند.فروردين‌ماه امسال مديركل درمان و بازپروري ستاد مبارزه با مواد مخدر در مصاحبه با خبرگزاري حيات گفت: «مصرف محدود پان پراگ مي‌تواند وابستگي رواني ايجاد كند و تركيبات آن موجب سرطان دهان و لثه خواهد شد.»
وي همچنين تصريح كرده است: «پيگيري موضوع پان پراگ به وزارت بهداشت و درمان واگذار شده است.» رئيس پليس مبارزه با مواد مخدر هم در اواخر فروردين‌ماه پان رايك تهديد بهداشتي ناميد و اعلام كرد وزارت بهداشت بايد پيگير اين موضوع باشد. وزير بهداشت نيز اظهار داشت كه نامهاي به ستاد مبارزه با قاچاق براي جمع‌آوري پان پراگ ارسال شده است علاوه بر اينكه جمع‌آوري محصولات قاچاق نياز به مجوز ندارد.
پان بيشتر از همه در استان سيستان و بلوچستان ديده مي‌شود؛ جايي كه مشكلات بي‌شمار زندگي جوانان را هدف گرفته است. رئيس اداره بهزيستي چابهار پان پراگ را مخدر رايج در شهرهاي جنوبي چابهار خواند و در اين باره تصريح كرده است: «به دليل كاربرد آهك در ساخت اين ماده، سرطان‌هاي دستگاه گوارش و تنفس بين افرادي كه از اين مخدر استفاده مي‌كنند ديده مي‌شود.»
با توجه به اينكه مواد اوليه نظير گياه بتل فرآوري شده گران‌قيمت هستند و محصولات موجود در ايران بسيار ارزان‌قيمت، پس پان موجود در ايران بايد از تركيباتي بدتر از نوع زيانبار اصلي ساخته شده باشد. مديركل دفتر سلامت رواني و اعتياد وزارت بهداشت مي‌گويد: «آنچه ما متوجه شده‌ايم اين است كه پان محتوي تنباكو است؛ شبيه چيزي كه قبلاً به عنوان ناس شناخته مي‌شد. اينها به دليل وجود موادي مانند آهك براي سلامتي بسيار مضر هستند و علاوه بر اينكه تمام عوارض سيگار را دارند به دليل تهيه شدن در مكان‌هاي غيربهداشتي و روش‌هاي نادرست و همين‌طور نوع مصرف جويدني، موجب بيماري‌هاي مختلف حفره دهاني مانند سرطان‌هاي مخاط دهان و تخريب دندان‌ها مي‌شوند.»
محمد صابري‌ظفرقندي مي‌افزايد «نوع عرضه محصول در ايران به صورت آدامس، پاستيل يا اجناس مشابه است كه براي جذب جوان‌ها بسته‌بندي‌هاي جذابي هم دارند. اگرچه توليدكنندگان به دلايل تجارتي ادعا كنند كه اين مواد فاقد تنباكو يا هر ماده زيانبار ديگر هستند، تا وقتي كه يك پژوهش علمي و آزمايشگاهي سنديت گفته‌هاي آنها را تأييد نكند ما بر اين باور هستيم كه اين نوع مواد، مصرف‌كننده را در معرض خطر قرار مي‌دهد.»
پان، پان پراگ يا هر نام ديگري كه براي اين ماده استفاده مي‌شود چه يك خوشبوكننده كثيف باشد و چه يك مخدر، اعتيادآور است و به دليل قيمت پائين و تأثير آرام دقيقاً قشر نوجوان و جوان را هدف گرفته است. اگرچه پان امروزه در استان‌هاي شرقي خود را نشان مي‌دهد ولي اگر مراقب گسترش آن نباشيم نزديك است كه در كيف‌ها و كوله‌پشتي‌هاي بچه مدرسه‌اي‌ها جاي خود را باز كند.
دیدگاهتان را بنویسید